Smart Energy Cities

4 januari 2020

Een aanpak om de omslag naar aardgasvrije en energieneutrale wijken te versnellen. Uniek is dat de aanpak zich niet alleen focust op een technische en financiële oplossing maar ook het sociale, het menselijke, daarmee verbindt. Een aardgasvrije wijk vraagt immers niet alleen om (bouw)technische investeringen, maar ook om mensen die mee doen en hun gedrag veranderen.

Waarom dit programma?
Om de energietransitie in Nederland te kunnen versnellen, is het belangrijk dat ook binnen wijken maatregelen worden genomen. Maar de energietransitie vormgeven binnen een wijk; hoe pak je dat aan? De technologische oplossingen zijn in principe voorhanden, maar de praktische implementatie ervan blijkt lastig. Elk huis is anders en heeft andere eigenaars. Bovendien gaat de transitie gepaard met ingrijpende aanpassingen aan huizen. Smart Energy Cities heeft daarom een integrale, innovatieve aanpak ontwikkeld, waarin alle facetten van de overstap naar duurzame energie aan bod komen.

Wat houdt het programma in?
In het Smart Energy Cities-programma werd gewerkt aan een methode om de energietransitie integraal en op wijkniveau aan te pakken. De integrale benadering besteedt aandacht aan zowel de sociaal-maatschappelijke als de technische en economische aspecten. In eerste instantie zijn voor het programma tien wijken geselecteerd. Zij werden begeleid door een innovatiecoach met technische expertise, en door een creative producer met kennis over het begeleiden van processen waarbij veel verschillende stakeholders zijn betrokken.
De conclusie over het programma naar aanleiding van deze tien projecten was dat de integrale aanpak essentieel is om de verduurzaming van wijken te versnellen.

Deze inzichten zijn vertaald naar een procesmodel, waarin de sociaal-maatschappelijke route (groen) en de technisch/economische route (blauw) naast elkaar lopen. Ook is er aandacht voor een goede processtrategie, governance en besluitvorming. Het resultaat is een integrale en adaptieve routekaart die gemeenten kunnen gebruiken om een strategie uit te stippelen voor de lange termijn. In een volgende fase is de methode toegepast in zes nieuwe projecten in en met andere gemeenten. Op basis van de ervaringen uit deze projecten is het procesmodel verder aangevuld en verrijkt.

Wat is de bijdrage van de creatieve industrie?
De creative producer is een creatieve professional die haar ontwerpende en gebruikersgerichte aanpak (waarin onder meer design thinking en service design een belangrijke rol spelen) inzet om wijken te verduurzamen. De rol van deze ontwerper is zowel strategisch als inhoudelijk: ze gaat op zoek naar wat huurders en woningeigenaren kunnen en willen aanpakken, en krijgt zo zicht op de kansen, belemmeringen en behoeften. Door het vraagstuk vanuit bewoners en doelgroepen te benaderen ziet de ontwerper minder voor de hand liggende mogelijkheden, los van technische oplossingen, financiële overwegingen of haar eigen belang.

Gedurende het project zijn er verschillende instrumenten ontwikkeld die de producer hierbij kunnen helpen. Zo helpt de Ambassadeurskit mensen die een initiërende rol willen spelen om hun buurtbewoners te enthousiasmeren en te informeren. Een Wijksafari die wordt begeleid door buurtbewoners geeft betrokkenen de kans om zich in te leven in wat er speelt in de wijk. Deze en andere tools zijn gebundeld in het procesmodel. Nathalie Waser, een van de creative producers: “De Smart Energy Cities-methode biedt veel houvast om de rollen en verantwoordelijkheden goed te beleggen en het proces, vanaf het begin, gezamenlijk beter te regelen.”

De Hogeschool Utrecht heeft onderzoek gedaan naar de Smart Energy Cities-methode, met als resultaat een magazine waarin de werkwijze is beschreven en lessen worden gedeeld. Ook doen de onderzoekers van het lectoraat Co-design een voorstel voor twee nieuwe instrumenten.

Hoe nu verder?
Inmiddels is de aanpak geëvalueerd. Het blijkt dat het model voorziet in de behoefte van gemeenten en professionals aan een integrale tool die continu wordt geëvalueerd en aangevuld. Ook hebben diverse mbo- en hbo-instellingen en het Centre of Expertise Smart Sustainable Cities interesse om het model te gebruiken als basis voor curricula en trainingen. Op dit moment wordt gezocht naar de juiste organisatorische verankering om het model actueel te houden en de aanpak te borgen.

Smart Energy Cities is een publiek-privaat samenwerkingsverband van het ministerie van EZK, het ministerie van BZK, Netbeheer Nederland, de TKI Urban Energy en CLICKNL.