De afgelopen weken heb ik in de avond de TV-serie CHEF’S TABLE gekeken. Deze NETFLIX productie gaat over het leven en de keukens van 's werelds meest gerenommeerde chef-koks. Elke aflevering richt zich op een specifieke chef en laat hun unieke talent en passie zien. Het zijn hele verschillende verhalen, met verschillende mensen, levens en competenties. Maar wat mij vooral opviel is dat deze culinaire topprestaties allemaal gebaseerd zijn op één schaars ingrediënt; creativiteit. Zonder dat kun je een groot kok worden, maar nooit een top-chef. Toch is creativiteit geen geheim ingrediënt. Creativiteit is voor een zeer belangrijk deel aan te leren. Natuurlijk is aangeboren talent belangrijk, maar oefening baart kunst en er zijn vele verschillende technieken (divergent thinking) en methoden (o.a. Design Thinking) die creativiteit stimuleren. Bovendien weten we door de wetenschap steeds beter wat er nodig is voor creativiteit. En juist daarom vond ik de serie Chef’s Table zo leuk. Bij alle chef-koks kon je heel tastbaar zien waarom zij een drie-sterren restaurant hebben en geen Bistro. Waarom hun culinaire gerechten net wat origineler, nieuwer en lekkerder waren dan die van uw favoriete lokale eetgelegenheid. Dat zijn allemaal factoren die we kennen uit de wetenschap naar creativiteit. Weet waar je het over hebt Ten eerste valt op dat elke creatieve top-chef zijn of haar 10.000 vlieguren had gemaakt voordat zij doorbraken. Dat is een noodzakelijke voorwaarde voor creativiteit. Als je geen echte professional bent, kun je bijna niet rigoureus innoveren. Je moet weten wat je doet. Alleen een ervaren musicus kan een nieuw stuk componeren en alleen een ervaren kok kan een radicaal nieuw gerecht creëren. Dat wil overigens niet zeggen dat je per se creatiever wordt als je meer ervaren wordt. Dat is zeker niet het geval. Er zijn ook hele volksstammen die juist behoudender worden door de vele vlieguren. Professionele normen worden sterker en het kleuren buiten de lijntjes wordt moeilijker. De frisse blik vervalt. Maar de potentie om echt iets radicaals anders te doen wordt sterker als je echt weet waar je het over hebt en vanuit verschillende kanten naar een probleem hebt gekeken. Wees conceptueel gedreven Ten tweede valt op dat de radicaal vernieuwende chefs vaak een visie hebben; een sterk conceptueel gedreven manier om naar voedsel te kijken. Dit kan het uitsluitend gebruiken van lokale producten zoals Magnus Nilsson van restaurant Fäviken of Kaiseki zoals in het geval van Niki Nakayama van N/Naka. Deze persoonlijke visie op eten komt vaak door de persoonlijke geschiedenis en ervaringen van de top-chefs die door hun verleden (en soms partners) vaak verschillende stijlen en vormen met elkaar weten te combineren. Het toenemende belang van conceptueel denken valt ook overigens op in de beeldende kunst. Lees bijvoorbeeld het laatste boek van
Sarah Thornton maar; steeds meer beeldend kunstenaar zijn vooral conceptueel sterk. Wees open staan voor toeval Het derde overduidelijke aspect van creativiteit is het open staan voor toeval. Een mooi voorbeeld hiervan is chef Massimo Bottura. Op het moment dat zijn sous-chef op weg naar de klant zijn laatste citroentaartje liet vallen, werd hij niet kwaad, maar zag hij op de grond een nieuw gerecht liggen;
Oops I dropped the Lemon Tart. Wees een coöperatieve leider Een vierde bouwsteen van creativiteit blijkt ook duidelijk uit de serie. Wees een coöperatieve leider. Niet per se een charismatische leider, maar iemand die tussen de mensen in staat en tegelijktijdig wel beslissingen durft te nemen. Hier zijn Magnus Nilsson en Ron Barber mooie voorbeelden; zij staat midden tussen hun personeel en veel innovaties gebeuren door samen te experimenteren en te reflecteren. Samen spelen blijft belangrijk. Met veel geluk en karma Tenslotte valt op dat de chefs in kwestie allemaal veel geluk hebben gehad. Vaak werden de innovaties in eerste instantie niet gewaardeerd. Alle restaurants waren op een zeker punt bijna failliet en enkele top-chefs waren al gestopt met het uitoefenen van hun beroep door het langdurig uitblijven van succes. Door geluk, toeval en karma kwam op het juiste moment de juiste recensent langs. En pas toen is het gaan lopen. Zonder doorzettingsvermogen en geluk vaart niemand wel. Enfin, de bovenstaande lijst is echt niet compleet, maar dit zijn wel de belangrijkste lessen die iedereen moet kennen willen ze innoveren. Of je nu beeldend kunstenaar, chef-kok of gaming-mogul wil worden. Creativiteit is het geheim.
Een gastblog van prof. Dr. A.J. (Arjan) van den Born (Tilburg University)