Nu het menselijk leven zich in grote mate online afspeelt, vragen wij ons af wat tegenwoordig de publieke ruimte genoemd kan worden. De publieke ruimte op straat is goed voor te stellen, het publiek debat in traditionele media is goed gereguleerd. De digitale publieke ruimte is een lastigere notie. De online wereld is grotendeels een private en commerciële ruimte; er vindt weliswaar ongekend veel menselijke interactie plaats, maar de toon wordt er gezet door de ontwerpkeuzen, filteralgoritmen, voorkeuren en vooral belangen van grote techbedrijven.

Dit project gaat over de wijze waarop we de platformsamenleving anders vormgeven. Hoewel niet als zodanig benoemd in de agenda als transitie, is dit een ‘wicked problem’ dat vraagt om gedragsveranderingen van allerlei partijen op systeemniveau. We zien daarin een cruciale rol voor ontwerpers en ontwikkelaars weggelegd om die gedragsverandering te faciliteren.

Een blauwdruk

Binnen het project ‘Verantwoorde businessmodellen’ willen wij de condities voor digitale publieke ruimten onderzoeken. We doen onderzoek naar een ‘blauwdruk’ waarin de fundamentele aspecten voor een open markt door middel van open businessmodellen worden onderzocht als tegenhanger van het businessmodel van grote techbedrijven. Dit is van fundamenteel belang voor de creatieve industrie als ‘creative content producers’ en voor digitale makers (ontwerpers en -ontwikkelaars) als de vormgevers in het bijzonder.

Wij doen dat aan de hand van de aspecten marktordening, organisatie, technologie en beleving. Bij elk hiervan geldt de vraag welke publieke waarden in het geding zijn en wat hun aandeel is in het creëren van condities voor een open en heterogene, digitale publieke ruimte.

Vervolgens toetsen we een aantal use cases aan deze blauwdruk. We onderzoeken welke initiatieven in dit licht relevant zijn. Dit kunnen bestaande initiatieven zijn of initiatieven-in-oprichting. Voor al deze cases kan er een grote rol zijn voor creatieve digitale makers. Een open markt voor de digitale publieke ruimte maakt deze rol groter.

Doel

De resultaten van dit onderzoek moeten een blauwdruk vormen voor een open markt. Hierin staat hoe bedrijven en andere organisaties kunnen samenwerken die (publieke) technologie ontwikkelen en hoe gebruiken kunnen bijdragen aan de digitale publieke ruimte.

De PPS-programmatoeslag die voor dit project wordt ingezet bedraagt €97.882,-.

Afgerond

Dit project is afgerond. We vroegen initatiefnemers naar de impact die het project heeft gemaakt:

"De doelstellingen van het project zijn behaald en de onderzoeksvragen zijn beantwoord. We hebben onderzocht aan welke voorwaarden moet worden voldaan om verantwoorde businessmodellen te realiseren voor digitale publieke ruimtes. Daarbij hebben we gekeken naar bestaande businessmodellen die een alternatief bieden voor de monopolistische, extractieve businessmodellen van big techbedrijven, en gezocht naar kenmerken van verantwoorde businessmodellen die de kenmerkende waarden van publieke ruimtes hooghouden. Hierbij hebben we specifiek gelet op welke rol publieke waarden innemen in het fundament van een waardegedreven organisatie.

Deze kennis is van belang omdat het antwoord geeft op de vraag hoe we van het internet weer een digitale publieke ruimte kunnen maken. Digitale ruimtes lijken vaak publiek, maar zijn dat niet altijd doordat de techbedrijven die ze vormen hun marktbelangen najagen. Hierdoor wordt onvoldoende bewaakt dat de waarden die publieke ruimtes kenmerken ook worden gerespecteerd, en verdwijnt eigenlijk het publieke karakter van de ruimte. Het is dan geen veilige en toegankelijke plek meer waar mensen elkaar kunnen ontmoeten en samen zaken kunnen bespreken, die hen persoonlijk aangaan of die van belang zijn voor de samenleving of politiek. Het wordt ook een plek waar veiligheid en een open gesprek ver te zoeken kan zijn, maar waar mensen zich bedreigd kunnen voelen of gemanipuleerd.

Als onderdeel van de PublicSpaces Coalitie, deelt Waag de doelstelling om plekken op het internet te vormen waarin de commerciële belangen van een paar giganten niet domineren, maar de belangen van bedrijven ondergeschikt zijn aan de waarden die in publieke ruimtes gerespecteerd dienen te worden. Om ondernemers te ondersteunen om over die waarden na te denken als ze een publieke ruimte vormen op het internet, hopen we een bijdrage te leveren aan een verandering van het internet. De principes die de financiële en organisatorische structuur van een bedrijf bepalen zijn hier een essentieel onderdeel van; daarmee valt of staat elke organisatie. Dit hebben we in dit project mogen onderzoeken.

We hebben deze kennis samen met wetenschappelijke denkers en ervaringsdeskundigen opgedaan en vertaald naar verschillende vormen van publicaties die deelbaar en toegankelijk zijn voor een brede doelgroep. We hebben een businessmodelcanvas en een bijbehorende workshop en handleiding ontwikkeld. Dit hebben we via verschillende kanalen gedeeld, waaronder: filmpjes en LinkedIn-posts; een blog op de Waag website; een nieuwsbericht op Cultuurloket DigitALL; berichten in de nieuwsbrieven van Waag, HvA, en Cultuur+Ondernemen; en een artikel in zowel het magazine als op de website van Baaz. Hiernaast zijn nog verscheidene artikelen geaccepteerd maar nog niet gepubliceerd.

Door deze handvatten te bieden, hopen we het makkelijker te maken voor nieuwe initiatieven om voet aan de grond te krijgen en een bedrijfsmodel op basis van waarden te ontwerpen. Zo dragen we een steentje bij een divers digitaal ecosysteem waarin een gelijk speelveld bestaat voor bedrijven en andere deelnemers en dat een gezonde basis vormt voor een economie gebouwd op waarden in plaats van alleen op winst."